تخصصی شدن دروس حوزه علمیه ، در عصری که فوران اطلاعات و گسترش ارتباطات ، جهانی شدن یک انسان را ممکن ساخته ، بایستگی انکار ناپذیری است.
دیگر زمان آن گذشته که پیامبری باشی برای یک قوم بزرگ و یا پادشاهی باشی بر ملکی سترگ تا نام و یادت جهانی شود.
امروز یک طلبه می تواند در گوشه حجره خود با مخاطبانش در سرتاسر کره خاکی ارتباط داشته باشد و به انتشار نامحدود عقاید خود بپردازد.
از این روست که دیگر نمی توان از یک نفر خواست همه چیز را بداند وبگوید، چه این که گفته اند : « همه چیز را همگان دانند» و گفتن نیز خود هنری است مجزای دانستن.

در گستره شبکه های ارتباطی امروز، دانستن روش و دانایی متمرکز بهتر از پرآگاهی و زبان بسته بودن است.
طلبه این زمانی، یا باید زبان گویا و شیوای میراث علمی گذشته باشد یا تولید کننده دانش کاربردی زمان حال.
نیازهای پراکنده و شاخه‌شاخه شده ملیون ها ذهن به هم پیوسته جامعه جهانی ، اکنون در پی دریافت پاسخ های کوتاه ، به روز ، کارآمد و موثق است.   

نبود چنین پاسخ هایی ، جا را برای شیوع ویروس های فکری و جریان های ناپاک عقیدتی می گشاید ، چه آنکه صاحبان شیطانی این حرکت ها منتظر اجازه حوزه های علمیه نیستند!

مطالعه پدیده های اجتماعی و تأمل در ریشه های فلسفی و روان شناختی آن به راحتی، نتیجه سودمندی به دست می دهد که حکایت از حضور مغز های متفکر ، هدفمند و پرانگیزه در پشت پرده بسیاری از ناهنجاری ها و یا هنجارنمایی پلیدی ها دارد و هشیاری بیش از پیش روحانیت را می طلبد.

این نگاه در پی آن نیست که انگشت اتهام در هر معضلی را به سوی فعالان مغرب زمین نشانه برود و با این کارِ سطحی از زیر بار مسئولیت و یا بیان تکلیف ، سر باز زند.

اینجاست که باید یک بار دیگر ، خود را مرور کرد و بایسته های حوزه علمیه را فهرست نمود تا برنامه ای برای "امروزِدیر" و "فردای زود" نوشت و اجرا کرد.

پرسشِ نهادی این متن این است که آیا مسئله امروز حوزه ، بودن یا نبودن رشته های تخصصی حوزه است ؟ یا باید چگونه بودن آن باشد؟

مگر غیر از تربیت طلاب متخصص در رشته های مختلف دینی ، راه دیگری هم برای پاسخگویی دقیق و کارآمد به طیف مخاطبان وجود دارد؟ علاقه مندان به عدم تغییر ، رشد و دگرگونی روش های تحصیل حوزه ، یا در گذشته می زیند ، یا دلنگران داشته های خود هستند یا گرفتار تشخیص غلط موضوع!

بی درنگ به معنای تخصصی شدن دروس حوزه می پردازیم تا نرخ دعوا عیان شود و سوء تفاهمی در میان نیاید؛

اولا، تخصصی شدن یعنی رها کردن اقیانوس با عمق یک متر و مهارت شناگری در حوزه های معین ؛ به دیگر سخن طلبه متخصص به جای آنکه از هر رشته به تعریف لغوی و اصطلاحی بسنده کند و در پایان نیز نتواند حرفی برای گفتن داشته باشد جز نقل اقوال، با تخصص در یک رشته تکلیف خود و مخاطبانش را یکسره می کند. «لا ادری نصف العلم».

ثانیا، به خلاف پندار بعضی ، تخصصی شدن به معنای بی سوادی نیست . بل غور در یک رشته علمی تا فراتر از مرز اجتهاد است و غنیمت شمردن عمر . یعنی به جای سطحی گذراندن دروس حوزه و علامه نشدن ، تلاش برای پاسخ گویی مستدل و مجتهدانه و عالم شدن. «الفرصة تمر مر السحاب».

ثالثا، تخصصی شدن یعنی تقسیم بندی سربازان امام زمان (عج) در گردان های مختلف برای حضور به موقع ، شجاعانه و مسلح . در غیر این صورت از برندگی سلاح تبلیغ و تعلیم کاسته شده و راه برای تهاجم دشمن هشیار باز می ماند.

رابعا، تغییر کتاب و روش تدریس و مدرسه و تخته و صندلی به معنای فراموشی یا دگرگونی محتوای گرانسنگ علوم اسلامی به ویژه میراث ممتاز حوزه های علمیه شیعه نیست. امروز دروس خارج مراجع معظم تقلید از طریق اینترنت در همان لحظه به صورت زنده در همه جا قابل دسترسی و استماع است. کجای این تغییرات ، پشت کردن به گذشته است؟! مگر آنکه کسی نگران دانسته ها و یا امکانات محدود خود باشد که مبادا کرسی درسی از دست برود ! اینجا باید دست صاحبان این رای را گرفت و کتاب‌ها و روش های جدید را آموخت . وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیٍْ قَدْرًا *الطلاق3*

خامسا، نمی توان نگرانی از پیامدهای تغییر را منکرشد. کسی مدعی نیست آنچه امروز در رشته های تخصصی حوزه می‌گذرد همان مراد و خواسته بزرگان ودلسوزان حوزه است. رشته های تخصصی حوزه هنوز در آغاز راهند و نیاز به ترمیم و اصلاح دارند.

سادسا، تخصصی شدن یعنی جهت دادن به زندگی علمی طلبه، پس تلف کردن وقت او در واحدهای نامربوط ، صرفا به جهت مشابهت با دروس دانشگاهی و پرکردن کارنامه دوره تخصصی ، مشکلی است که باید زود به رفع آن اهتمام ورزید. کلاس های گذرای زبان خارجی یا روش های کلاس داری و مانند آن نه دخلی به متخصص شدن دارد، نه نفعی برای طلبه، چه این که زود است به فرموشی سپرده شود.

سابعا، نباید فراموش کرد که حوزه امروز باید تبلیغ جهانی خود را « بلسان قوم » ، سامان دهد . کوتاهی در این زمینه بسیار تعجب برانگیز است . آموزش زبان خارجی و حداقل زبان عربی که زبان جهان اسلام است از واجبات به شمار می آید و نمی توان با چند واحد درسی ناکارآمد در رشته های تخصصی ، رفع تکلیف کرد. زبان هم باید به صورت تخصصی مورد توجه برنامه ریزان حوزه باشد.

ثامنا، نگرانی به جایی هم وجود دارد که فقه پویای جعفری در کشاکش این تغییرات ، دچار غفلت و بی توجهی نشود. نگاه تخصصی به درس های حوزوی باید همواره با قوام فقه همراه باشد . حتی لازم است بخشی از طلاب عمر خود را فارغ از دیگر رشته ها وقف فقه کنند تا این رشته فخیم حوزوی در آینده از عالمان پربار بی بهره نماند. فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ *التوبة122*

تاسعا، قرآن محوری حوزه با تأسف شدید، در پی عوامل مختلف دوران های گذشته، دستخوش مهجوریت شده است . قرآن که کتاب هدایت بشر است و منشور دروس حوزه باید باشد، ناشیانه پس از ادبیات و احکام دیده می شود و بیشتر از باب تبرک! مورد مطالعه قرار می گیرد. امید است با اصلاح دروس حوزه شاهد محوریت و سرفصلی قرآن در حوزه باشیم که « یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا *الفرقان30*»

عاشرا، با یک بررسی کلی درمی یابیم، نظام آموزشی حوزه ، بسیار بهتر از این می تواند باشد. چنانچه برای قرآن و فقه ، ارزش درسی مناسب و پایه ای در نظر گرفته و تعداد رشته های تخصصی نیز بدون آنکه نیاز به فضای بیشتر باشد ، افزوده شود، هر طلبه می تواند در کنار دروس فقه و اصول خود که از ابتدا قرآن محور تالیف و تدریس شده ، بنا به علاقه و نیز نیاز سنجی مراکز ذی صلاح ، به تحصیل در یک یا چند رشته تخصصی محض بپردازد و با به دست آوردن حد نصاب واحد های درسی در هر مقطع ، فارغ التحصیل شود. به طور مثال یک طلبه می تواند با داشتن قبولی درس فقه و اصول خود در رشته های علوم حدیث و زبان انگلیسی ، متخصص شده و مشغول به فعالیت گردد بدون آنکه یک سری درس های سطحی و فراموش شدنی ، وقت اورا بگیرد . دروس غیر ضروری که امروز ما در رشته های تخصصی شاهد هستیم. البته این در صورتی است که طلاب تا پایه ششم در حد لازم با رشته ها و علوم مختلف حوزوی آشنایی نسبی کسب کرده باشند و با مشورت در یک یا چند رشته تخصصی به صورت فشرده آموزش ببینند و مسیر علمی خود را برای همیشه مشخص کنند.